‘Eenieder wordt geacht de wet te kennen.’ Dit grondprincipe staat bij velen terecht bekend als dé juridische fictie bij uitstek. Want de Raad van State constateerde onlangs in zijn jaarverslag over 2017 dat zelfs de overheid regelmatig de weg niet meer kan vinden in de eigen regelgeving.

Detaillering en standaardisering

De Raad van State constateert in zijn jaarverslag (zie hier) dat er een steeds dichter, fijnmaziger en gedetailleerder netwerk van regels ontstaat. Ook constateert de Raad dat er vanwege de toenemende digitalisering steeds vaker gebruik wordt gemaakt van standaarden. Met als gevolg een verregaande mate van standaardisering van de communicatie tussen burger en overheid.

Citaten

De Raad schrijft hierover in zijn jaarverslag:

“Digitalisering van de toepassing en uitvoering van beleid en wetgeving impliceert vaak dat de geringste afwijking in informatie, procedure of aanvraag als overtreding zal worden aangemerkt en mogelijk tot sancties kan leiden. Tegelijkertijd dringt zich geleidelijk het besef op dat burgers niet de berekenende personen zijn die zij in regelgeving vaak worden verondersteld te zijn. Het zijn mensen die niet steeds handelen naar wat zij weten dat hun belang is, die de formulieren niet snappen, die de complexiteit van de regelgeving niet kunnen volgen en die fouten kunnen maken zonder dat dit onmiddellijk van kwaadwilligheid getuigt.” (p. 36)

Verslaafd

De Raad van State schrijft verder:

“Overheidsbestuur zoals wij dat kennen, is ‘verslaafd’ aan regels vanwege de zekerheid die zij schijnen te bieden.” (p. 36)

Echter:

“De wetgever weet niet wat het effect is van zijn interventie, uitvoerende diensten weten niet meer aan welke regel zich te houden, de rechtspraak wordt steeds wisselend.” (p. 37)

Waarna de Raad hoofdschuddend vaststelt:

“Maar de burger wordt nog steeds geacht de wet te kennen.” (p. 37)

Oorzaken

De Raad van State wijst drie (hoofd)oorzaken aan voor de ‘regeldrift’ van de overheid:
– de wens om bestraffend te kunnen optreden (hetgeen vereist dat tevoren regels worden vastgesteld die de burger wordt geacht te kennen),
– de angst voor willekeur bij het eigen (overheids)handelen (zodat het eigen handelen sterk wordt gereguleerd),
– de wens om greep te krijgen op de werkelijkheid en aldus fouten en ongelukken uit te sluiten.

In deze drie oorzaken liggen volgens de Raad de ‘sleutels’ voor een oplossing van de problematiek.

Rotonde

Misschien moeten we alle borden en stoplichten eens verwijderen rond de rotonde die onze maatschappij is. En eens kijken wat er dan gebeurt.