Iedere advocaat kent ze wel, de cliënten die ‘koste wat het kost’ een rechtszaak willen aanspannen. Ongeacht de (financiële) schade die zij er zelf door zullen lijden. Kennelijk maakt gevoel voor rechtvaardigheid irrationeel. Wat is het toch, dat mensen zoveel belang hechten aan rechtvaardigheid?

Rechtvaardigheidsgevoel

Gevoel voor rechtvaardigheid zit diep in ons. En niet alleen in ons, mensen. Dat blijkt wel uit dit filmpje waarin primatoloog Frans de Waal beelden vertoont waarin twee apen ongelijk worden behandeld.

Economic exchange games

Tabibnia en Lieberman hebben in 2007 in een artikel beschreven wat er uit hersenscans (fMRI-scans) blijkt bij het spelen van ‘economic exchange games’.

Voorbeeld van zo’n game is dat waarbij een persoon (A) 10 dollar mag verdelen tussen hemzelf en een andere persoon (B). Enige regel hierbij is dat indien B het voorstel afslaat, geen van beide personen iets krijgt. Je zou veronderstellen dat een rationeel handelende persoon B elk mogelijk aanbod zou aanvaarden. Ook een aanbod waarbij hij (B) slechts 1 dollar krijgt en de ander (A) 9 dollar. Maar dat blijkt niet het geval te zijn. Net als de aap in het filmpje met Frans de Waal, blijken personen in de rol van B onredelijke voorstellen van A (in orde van grote van 75/25% of ongelijker) in het gezicht van A terug te smijten. Oftewel, ze hebben liever dat geen van beiden iets aan de deal overhoudt dan dat zij (veel) minder dan de ander eraan overhouden.

Verondersteld werd altijd dat het verkrijgen van een onredelijk voorstel bij personen als B negatieve emotionele responses oproept in de hersenen (van B). Tabibnia en Lieberman komen echter tot de conclusie dat er ook een andere zijde van de medaille is: Redelijke voorstellen triggeren het beloningscentrum in de hersenen (van B).

Dit inzicht opent de deuren naar een verklaring van het fenomeen rechtvaardigheidsgevoel.

Why would humans be built to be sensitive to fairness?

Tabibnia en Lieberman beantwoorden deze vraag als volgt:

“It has been suggested that forming secure social bonds is a fundamental human need. Humans
have evolved to operate socially, from infancy, when the social connection to parents is critical for survival; to childhood, when learning is accelerated by the transmission of accumulated human knowledge; and to adulthood, when access to food and mating partners depends on social inclusion. Cues that indicate social acceptance may thus be highly rewarding because of the other resources to which they facilitate one’s access. Being treated fairly by others may serve as a strong cue of acceptance and thus come to be experienced as intrinsically rewarding in itself.”

Oftewel, being treated fairly is een teken van sociale acceptatie en inclusie. En dat zijn van oudsher zaken van levensbelang. Mensen reageren extreem sterk op tekenen van sociale aantrekking versus afstoting.

Straf

Tabibnia en Lieberman beschrijven in hun artikel ook een situatie waarin personen A, die onredelijke voorstellen aan hun wederpartijen B hadden gedaan, gestraft werden (met stroomstootjes). Ze schrijven daarover het volgende:

“Interestingly, Singer et al. also found that when men (but not women) watched unfair proposers receive pain, activity increased in reward regions, such as the ventral striatum. This latter finding shows that the establishment of justice, through punishment of unfair behavior, may elicit positive feelings.”

Irrationaliteit als belangrijke keuzefactor

Het toont allemaal wederom aan dat de mens niet altijd de rationeel handelende actor is die hij wordt verondersteld te zijn. We stelden dat eerder al vast in dit blogbericht over het reptielbrein.

Vragen

Hebt u vragen over de motivationele aspecten van het recht? Wilt u meer weten over beïnvloeding, overtuiging, onderhandelingen of overredende teksten? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.