Minister Dekker wil het stelsel van de van overheidswege gefinancierde rechtsbijstand herzien. Hij pleit voor meer oplossingsgerichtheid in het recht. Los van de rechtsstatelijke discussie vragen wij ons af: hoe kan die oplossingsgerichtheid worden verwezenlijkt in het recht? En: kan het recht qua oplossingsgerichtheid iets leren van de psychologie?

Juridische analyse

Bij juridische kwesties is altijd een zogenaamde rechtsvraag betrokken. We hebben enerzijds de feiten, en anderzijds een regelstelsel met bijbehorende jurisprudentie en literatuur. Een jurist probeert die twee aan elkaar te koppelen en zodoende te komen tot beantwoording van de vraag: welk recht heeft in het onderhavige geval te gelden?

Deze exercitie kan nogal bewerkelijk zijn. Sterker, die bewerkelijkheid is geformaliseerd in allerhande procedures. Zo sleept de rechtsvraag zich voort langs lagere rechter, hof en – eventueel – Hoge Raad. Vervolgens duiken er geleerden op die een lijn trachten te ontdekken in de rechtspraak.

Het is allemaal van grote waarde voor de rechtsontwikkeling in een land of cultuur. De vraag is echter: hebben de bij de desbetreffende kwestie betrokken partijen er ook iets aan?

Psychoanalyse

Het tot op het bot fileren van een kwestie is ook bekend in de psychologie. Bekend zijn de verhalen van patiënten die decennia lang in analyse zijn bij een psychiater. De geest van de patiënt wordt volledig binnenstebuiten gekeerd, doorgezaagd en in de week gelegd. Er ontstaat een zeker spel tussen patiënt en psychiater (overdracht, tegenoverdracht) en het alles leidt tot diepgaande inzichten bij beiden. Vraag is echter of de patiënt ook iets heeft aan die inzichten. Leidt de ontdekking van een bepaalde gebeurtenis in het verleden tot genezing? Verdwijnt een neurose na een aha-erlebnis? Men twijfelt daar steeds meer aan.

Inzicht maar geen oplossingsgerichtheid

De ‘procedures’ in recht en psychologie zijn gericht op ‘inzicht’. Inzicht in een rechtsvraag dan wel inzicht in een geestesvraag. In beide gevallen kun je je echter afvragen of de partijen en de patiënt er mee geholpen zijn.

Het ziet er veeleer naar uit dat de procedures in beide vakgebieden bestaan bij de gratie van de ontwikkeling van die vakgebieden zelf. Het recht en de psychologie proberen zich over de band van betrokken partijen respectievelijk patiënten te ontwikkelen. Het is echter maar de vraag of dat wel hetgeen is waar die partijen en patiënten voor willen betalen. Zij willen een oplossing van hun kwestie. Zij willen genezing van hun aandoening.

Oplossingsgerichte therapie

In de psychologie bestaat sinds enige tijd een stroming die zich heeft afgezet tegen probleem analyserende methoden. Het is de oplossingsgerichte methodiek van Steve de Shazer en Insoo Kim Berg (ook wel ‘solution focused brief therapy‘).

De methodiek komt erop neer dat de betrokken psycholoog en patiënt zo snel mogelijk voorbij gaan aan het probleem van de patiënt. Dat probleem wordt niet geanalyseerd. Het wordt niet uitgediept. En er wordt al helemaal niet gezocht naar oorzaken van het probleem (slechte jeugd, boze oom etc.).

In plaats daarvan centreert de therapie zich rond de vraag: waar wil je zijn? Hoe dient het leven eruit te zien? Een van de manieren om die vraag scherp op het netvlies te krijgen, is het stellen van de ‘wondervraag‘: ‘Stel dat er vannacht tijdens je slaap een wonder zou gebeuren waardoor het leven er ineens uit zag zoals je zou willen. Waaraan zou je de volgende dag, als je weer wakker bent geworden, merken dat dat wonder inderdaad is gebeurd?’

Vervolgens werken psycholoog en patiënt toe naar die situatie. In stappen, en volgens concrete plannen van aanpak. Met een duidelijk doel.

Oplossingsgericht recht

Zou deze methodiek kunnen werken in het recht? Of, beter gezegd, zou deze methodiek kunnen werken in conflictsituaties? Wij menen van wel. Er staat ons inziens niets in de weg aan het stellen van een soort van ‘wondervraag’ aan partijen die zich in een conflictsituatie bevinden. Wat hoopt u te bereiken in het conflict? Stel dat het conflict morgen tot tevredenheid van beide partijen is beëindigd, waaraan zou u dat merken?

In ieder geval lijken dergelijke vragen op dit moment in de rechtspraktijk te weinig te worden gesteld. Rechtshulpverleners betreden bij iedere nieuwe conflictkwestie de gebaande conflictpaden: brief op hoge poten, dagvaarding, zitting, eventueel beroep, vonnis en … volgende zaak. Dat is het stramien waar het systeem hen in vasthoudt. Wellicht tot grote tevredenheid van de geleerden die hierdoor een overvloed aan jurisprudentie tot hun beschikking hebben om hun tanden in te zetten op zoek naar nieuwe en interessante rechtsnormen. Maar – zoals gezegd – het is maar de vraag of dat het is wat een partij op het oog heeft als hij ten einde raad een bezoek brengt aan een raadsman met de vraag of die hem kan helpen in een vervelende conflictsituatie.

Vragen en advies

Hebt u vragen over conflicten, onderhandelingen, beïnvloeding of overtuiging? Wilt u weten in hoeverre motivationele technieken kunnen worden ingezet bij het bereiken van resultaten en oplossingen? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.