9. Omgevingsrecht – Inleiding en overzicht van wetten
Introductie omgevingsrecht: overzicht van belangrijke wetgeving in het omgevingsrecht
***
Inleiding
In het bestuursrecht, en dus het omgevingsrecht, wordt veel gewerkt met vergunningen. In regelgeving wordt dan bepaald dat het verboden is om zonder vergunning een bepaalde activiteit te verrichten (zoals bouwen, slopen, milieuactiviteiten verrichten etc.). Die regelgeving bevat vervolgens regels en toetsingscriteria voor het verlenen van die vergunning.
Om een dergelijke activiteit te mogen verrichten, is het dus veelal onvoldoende dat je aan de wet voldoet. Er moet een extra stap worden genomen: Je hebt een vergunning nodig.
Voorbeeld:
Als in een bestemmingsplan staat dat een bepaald stuk grond de bestemming ‘Wonen’ heeft en bepaalt dat die woningen niet hoger dan 10 meter mogen zijn, dan betekent dat niet dat je daar ‘zomaar’ een woning kunt gaan bouwen die aan deze voorwaarden voldoet. Je zal daarvoor een omgevingsvergunning moeten aanvragen. De vergunningverlenende instantie (bij de gemeente) zal die vergunningaanvraag vervolgens toetsen aan (o.a.) het bestemmingsplan en deze vervolgens al dan niet verlenen.
Uitgangspunt bij overzicht van wetten
Het voorgaande moet steeds in het achterhoofd worden gehouden in het omgevingsrecht en bij het volgende overzicht van wetten.
Overzicht van wetten
Het zou te ver voeren om hier alle wetten te noemen die een rol spelen in het omgevingsrecht. We beperken ons daarom tot een selectie van de belangrijkste. In volgende hoofdstukken gaan we kort in op enkele van deze wetten.
Algemene wet bestuursrecht
De Algemene wet bestuursrecht (‘Awb’) is een basiswet. Ze is niet alleen belangrijk in het omgevingsrecht, maar ook op andere bestuursrechtelijke terreinen. De Awb definieert belangrijke algemene begrippen van het bestuursrecht, zoals de begrippen ‘besluit’, ‘beschikking’, ‘bestuursorgaan’ en ‘belanghebbende’. Ze omschrijft belangrijke besluitprocedures die in andere (omgevingsrechtelijke) wetten van toepassing worden verklaard. Zo bepaalt ze volgens welke procedure beschikkingen (zoals vergunningen) tot stand komen. Ook bepaalt ze hoe, en bij welke instantie, je in bezwaar en beroep kunt gaan tegen overheidsbesluiten. Bepalingen uit de Awb worden vaak genoemd of van toepassing verklaard in andere (omgevingsrechtelijke) wetten. Vaak worden in die andere wetten ook weer uitzonderingen gemaakt op de Awb of vinden juist aanvullingen plaats.
Belangrijke wetten omgevingsrecht
Vervolgens zijn er enkele belangrijke omgevingsrechtelijke wetten. Het gaat o.a. om:
– Wet ruimtelijke ordening (‘Wro’)
Deze wet regelt met name hoe bepaalde omgevingsrechtelijke regelingen (zoals het bestemmingsplan) tot stand komen die o.a. toetsingscriteria bevatten voor (in andere wetten geregelde) vergunningverlening voor bepaalde activiteiten.
– Woningwet (‘Ww’)
Deze wet vormt o.a. grondslag voor regelingen (zoals het Bouwbesluit 2012, de gemeentelijke Bouwverordening) die toetsingscriteria kunnen bevatten voor (in andere wetten geregelde) vergunningverlening voor bepaalde activiteiten.
– Wet milieubeheer (‘Wm’)
Deze wet vormt o.a. basis voor diverse regelingen (zoals het Besluit milieueffectrapportage, het Activiteitenbesluit, luchtkwaliteitsregelingen e.d.) die toetsingscriteria kunnen bevatten voor (in andere wetten geregelde) vergunningverlening voor bepaalde activiteiten.
– Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (‘Wabo’)
Deze wet bepaalt dat het verboden is om zonder vergunning (de omgevingsvergunning) bepaalde activiteiten te verrichten (zoals bouwen, slopen, milieuactiviteiten verrichten etc.). Voor de criteria waaraan vergunningsaanvragen worden getoetst, verwijst deze wet o.a. naar de hiervoor genoemde wetten en daarop gebaseerde regelingen.
Kortom
Eenvoudig gesteld: de Wabo bepaalt dat het verboden is om zonder vergunning bepaalde activiteiten te verrichten. De Wabo regelt tezamen met de Awb de procedure volgens welke die vergunning moet worden aangevraagd en behandeld. De Wabo verwijst voor de criteria voor vergunningverlening naar de Wro, Ww, Wm en de op deze wetten gebaseerde amvb’s en andere regelingen.
Algemene regels
Naast vergunningplichtige activiteiten – die als zodanig zijn aangewezen in de wet- en regelgeving – zijn er handelingen en activiteiten die door algemene regels worden gereguleerd. Dat geldt bijvoorbeeld met betrekking tot bepaalde soorten milieu- en bouwactiviteiten. Voor dergelijke activiteiten is geen vergunning vereist, maar zij moeten wel voldoen aan de algemene regels. Om welke activiteiten het gaat, blijkt uit de diverse regelingen.
Geen regels
In Nederland is wel veel, maar niet alles geregeld. Veel handelingen en activiteiten van mensen en bedrijven vallen niet onder een vergunningplicht of onder algemene regels. Je kunt kortweg stellen dat wat in de wet- en regelgeving niet expliciet is aangewezen als vergunningplichtig dan wel vallend onder algemene regels, ‘vrij’ is. ‘Vrij’ is echter een relatief begrip. Uiteindelijk stuit men ook met betrekking tot vrije handelingen en activiteiten toch op normen, zoals hindernormen, rechtmatigheidsnormen, grondwettelijke normen, verdragsrechtelijke normen etc.. ‘Vrij’ in de door ons bedoelde zin wil dan ook zeggen: vrij van algemene regels die op specifieke, in die algemene regels omschreven, handelingen en activiteiten zien.
Andere wetten
Ten slotte zijn er tal van andere wetten die een rol spelen in het omgevingsrecht. We noemen er een paar:
– Crisis- en herstelwet (de Chw geeft enkele voor het omgevingsrecht belangrijke algemene uitzonderingen op de procedurevoorschriften van o.a. de Awb.)
– Wet geluidhinder (geluidszonering van industrieterreinen, wegen en spoorwegen)
– Tracéwet (aanleg en wijziging van wegen en spoorlijnen)
– Waterwet (handelingen in watersystemen, beheer van waterstaatswerken)
– Wet natuurbescherming (bescherming van flora en fauna, Natura 2000-gebieden e.d.)
Enkele van deze wetten zullen we (in de toekomst) in de volgende hoofdstukken bespreken.
Europees recht
Het Europese recht valt buiten het bestek van deze introductie. Veelal wordt het Europese recht opgenomen (‘omgezet’) in Nederlandse regelgeving. Uit Europa komt met name veel milieurecht.
Nieuwe Omgevingswet
Op dit moment (januari 2018) wordt door de overheid druk gewerkt aan de nieuwe Omgevingswet. Voorzien is dat deze in 2021 in werking zal treden. In de (nabije) toekomst zullen we ook aan deze wet aandacht besteden.
Opmerkingen
Opmerking (1):
Wetten (in formele zin), amvb’s, ministeriële regelingen en andere regelingen zijn voortdurend in verandering. Voor zover wij in dit en andere hoofdstukken linken naar regelgeving, moet er dan ook rekening mee worden gehouden dat die link inmiddels achterhaald kan zijn. Zoek op www.overheid.nl dan ook altijd naar de meest recente tekst van de regelgeving.
Opmerking (2):
Tussen wetten (in formele zin) onderling bestaat geen hiërarchie. Toch kun je met betrekking tot sommige wetten wel vaststellen dat ze centraler in het systeem staan dan andere.