De laatste tijd krijg ik steeds vaker vragen over eigendom. Het zijn kritische vragen. De vraagstellers lijken hun eigendomsrecht op de een of andere manier niet te vertrouwen. Bijvoorbeeld woningeigenaars. Ze hebben recentelijk hun eigen eigendomspositie bij het Kadaster opgevraagd, en twijfelen ineens of ze wel echt eigenaar zijn van hun woning. Het Kadaster zou vermelden dat ze ‘slechts’ een ‘recht van eigendom’ hebben, en niet de ‘echte’ eigendom. Waar dit wantrouwen vandaan komt, weet ik niet. Maar feit is dat er veel misverstanden over het fenomeen ‘eigendom’ blijken te bestaan. En dat is op zich ook weer niet zo vreemd. Eigendom is immers een puur juridisch construct, dat is ingebed in een abstract systeem.

Personen

Eigendom is vooral een privaatrechtelijk begrip. Het volgende gaat dan ook over het privaatrecht. Vooropgesteld moet worden dat het (privaat)recht inderdaad een systeem is. Het is een menselijk construct dat bestaat uit een hele wirwar aan in elkaar grijpende onderdelen. Je kunt het zien als een machine. Of misschien wel als een schaakbord. De mens is op dat schaakbord vertegenwoordigd door de stukken. En die stukken mogen bepaalde zetten doen. Elke zet leidt tot bepaalde rechten en plichten.

De stukken op het schaakbord noemen we in het privaatrecht ‘personen’. En die zijn er in twee smaken: natuurlijke personen (de mensen) en rechtspersonen (organisaties aan wie de wet rechtspersoonlijkheid toekent). Alle andere dingen in de wereld zijn ‘goederen’. En die goederen kun je onderverdelen in ‘zaken’ en ‘rechten’.

Tot voor kort golden ook dieren als zaken. Maar op initiatief van de Partij voor de Dieren is voor dieren expliciet in de wet bepaald dat zij geen zaken zijn. Hetgeen niet heeft weggenomen dat op dieren wel de bepalingen die voor zaken gelden van toepassing zijn gebleven. Wat dat betreft was sprake van (belangrijke!) symboolwetgeving.

Rechten

Belangrijk uitgangspunt in het privaatrecht is dat een (rechts)persoon enkel door middel van een recht in relatie tot een ‘ding’ staat. Dat recht is als het ware de ‘lijm’ die de persoon aan het ding verbindt.

In die zin druk je in het privaatrecht het ‘hebben’ altijd uit als ‘het hebben van een recht op…’ of: ‘gerechtigd zijn tot…’. Dus je hebt niet het ding, maar je hebt het recht tot het ding.

Je kunt verschillende soorten recht (lijm) hebben tot een ding. Denk aan een huurrecht, een recht van vruchtgebruik, een recht van erfdienstbaarheid of een recht van eigendom.

Eigendom

Eigendom is dus een recht, zij het dat het de ‘koning’ onder de rechten is. De wet drukt het als volgt uit in art. 5:1, lid 1 van het Burgerlijk Wetboek (BW):

“Eigendom is het meest omvattende recht dat een persoon op een zaak kan hebben.”

Omdat eigendom een recht is, zou de eigenaar van een huis zich in juridische zin als volgt moeten uitdrukken: ‘ik ben eigendomsgerechtigde tot het huis’. Of: ‘ik heb een recht van eigendom op het huis’.

In het spraakgebruik is dit echter niet gangbaar. Daar zegt men kortweg: ‘ik heb het huis’. Je zou kunnen zeggen dat in het spraakgebruik de ‘lijm’ is weggevallen tussen (rechts)persoon en zaak.

Persoon – lijm (recht) – zaak

… is in het spraakgebruik:

Persoon – zaak

Systematisch is dat laatste echter onjuist. In het recht hoor je de ‘lijm’ erbij te denken.

Waarom?

Stel dat je eigenaar bent van een stuk land, en jouw buurman wil over dat land kunnen lopen om de openbare weg te kunnen bereiken vanaf zijn huis. Omdat hij daarvoor wil betalen, ben je genegen om dat toe te staan. Hoe regel je dat?

Als er tussen jou en jouw land geen rechtsbinding (‘lijm’) zou zitten, is het moeilijk voorstelbaar hoe dit juridisch te regelen. Er is dan immers niets anders dan het concrete land om weg te geven aan je buurman. Je zou dan als het ware elke keer dat buurman over het land wil lopen, dat land tijdelijk aan hem moeten overdragen waarna hij het weer terug overdraagt. Maar omdat wij in het recht wel een rechtsbinding (‘lijm’) hebben tussen persoon en object, kunnen wij het oplossen door in te grijpen op die rechtsbinding. We nemen als het ware een hap uit het meest volkomen recht dat het eigendomsrecht is, en beperken dat recht met een recht van erfdienstbaarheid. De buurman krijgt dan (tegen betaling) het beperkte recht van erfdienstbaarheid, en jij behoudt je eigendomsrecht minus deze beperking erop. Op deze wijze wordt alles opgelost in de ‘rechtssfeer’.

Vermelding in Kadaster

Het is om deze reden dat het Kadaster bij een woning (of andere zaak) vermeldt: ‘Eigendom (recht van)’. Eigendom is namelijk een recht, en wel de koning der rechten (het meest omvattende recht). De vermelding doet dan ook niets af aan je volledige eigendom.

Het is ook niet ‘slechts’ een recht. Tussen mens en ding is er in het recht immers niets anders dan een recht bestaanbaar.

Vragen en advies

Hebt u vragen over het recht? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.

Willem Brakenhoff