Het zal u niet ontgaan zijn: er is veel te doen over stikstof. In de discussie erover moeten we uitgaan van wetenschappelijke feiten. Die worden wat mij betreft prima verwoord in het boek ‘Stikstof’ van Jan Willem Erisman e.a. Daaruit blijkt dat stikstof een soort van schadelijke anabole steroïde is voor de plantengroei. Deze vaststelling laat echter onverlet dat er buiten de wetenschappelijke feiten politieke beslissingsruimte is. In het meest extreme geval zou je immers de stikstofschade eenvoudigweg voor lief kunnen nemen. Dat standpunt zou weliswaar in strijd met de (Europese) regels zijn, maar ook op dat punt hebben landen politieke beslissingsruimte. Zie Brexit, en zie het overtreden van de begrotingsregels door Frankrijk kort na vaststelling van die regels. Maar vrees niet: dat extreme standpunt zal ik hier niet gaan bepleiten. Wel ga ik in op enkele in de media geopperde (juridische) mogelijkheden. Waarvan de meest gehoorde is: schrap gewoon wat van die Natura 2000-gebieden! Maar kan dat eigenlijk wel?

Apolitiek, Erisman en Jaspers

Laat ik vooropstellen dat ik in dit artikel volstrekt apolitiek wil zijn. Ik ben pro noch contra stikstofmaatregelen, boeren en/of buitenlui. Ik zweef een beetje rond de uiterst lastige materie. Het is ook om die reden dat ik maar eens wat boeken ben gaan kopen. En wel twee boeken vanuit tegengesteld perspectief. Enerzijds het eerdergenoemde boek van Erisman e.a., dat ik gemakshalve maar schaar onder het ‘pro-stikstofmaatregelen kamp’. En anderzijds het inmiddels beruchte boek ‘De Stikstoffuik’ van Arnout Jaspers, dat ik met hetzelfde gemak maar even schaar onder het tegenovergestelde kamp. Men moet immers denken in tegenstellingen en polen om de zaken helder in beeld te krijgen…

Samenvatting

Het boek van Erisman e.a. gaat in op de onderliggende chemie. En wat mij betreft geeft het de wetenschappelijke feiten weer: stikstof is schadelijke anabole steroïde voor planten. Het is wat Erisman e.a. betreft dan ook zaak om zo snel mogelijk korte metten te maken met de uitstoot en depositie van (het  teveel aan) stikstof.

Jaspers betwist dit niet. Hij stelt echter dat Nederland de stikstofnormen ook overschrijdt als alle boerenbedrijven in Nederland worden ontbonden. Er komt namelijk van alles over de grens naar ons toewaaien, zowel vanuit Duitsland als vanuit de Noordzee.

Erisman e.a. betwisten dat dan weer niet. Maar volgens hen moet dat probleem worden aangepakt in Duitsland en andere landen. Want die vallen onder dezelfde (Europese) richtlijn als wij. Doorgaan met uitstoot is ook in andere EU-landen geen optie.

Jaspers stelt dat Nederland onhandig heeft geopereerd bij de aanwijzing van beschermde natuurgebieden (Natura 2000). Nederland gaat verder dan wat de EU eist. Zo zijn gebieden op onhandige plekken aangewezen. En bovendien heeft Nederland onnodig de plicht op zich genomen om natuur niet zozeer te behouden als wel om oude natuur van eeuwen geleden terug te willen brengen in Nederland. Daarbij gaat het om uiterst stikstofgevoelige soorten.

En wat je verder natuurlijk ook hoort, is de stelling dat Nederland een zeer dichtbevolkt land is. Hoe zou de stad New York ermee omgaan als Central Park als het Amerikaanse equivalent van een Natura 2000-gebied werd aangewezen? Er zal geen wolkenkrabber meer bij kunnen. Moet je Nederland niet met dat soort ogen bekijken: een dichtbevolkt land c.q. dunbevolkte stad? Moet je zo’n land langs dezelfde meetlat leggen als grote landen met veel natuur zoals Polen, Duitsland en Spanje?

Herzien van de verstrooide indeling van Natura 2000-gebieden

U voelt het al aankomen: de ‘stadsstaat-denkers’ zouden de al te ambitieuze aanwijzingen van Natura 2000-gebieden door Nederland het liefste herzien. Op het moment liggen deze gebieden (het schijnen er 162 te zijn, hoewel ik ook het getal 161 hoor) verstrooid door Nederland heen. Naast de grote en vanzelfsprekende Natura 2000-gebieden (Waddenzee, Veluwe e.d.) zijn er de kleine plukjes Natura 2000 die her en der over het land zijn verstrooid. Veel liggen ook in de Randstad, de stedelijke metropool van 8 miljoen inwoners waar een nijpend tekort aan woningen en infrastructuur is. Moet je daar wel kleine plukjes met uiterst stikstofgevoelige planten ten koste van alles willen beschermen?

Althans, moet je dat wel willen als die bescherming ook elders in het land kan plaatsvinden? Want dat is een principe van Natura 2000 (oftewel van de Europese Habitatrichtlijn): bescherming dient plaats te vinden op nationaal / landelijk niveau, en niet op het niveau van de afzonderlijke Natura 2000-gebieden. Je hebt als land dus kennelijk een keuze als het gaat om de plek waar je een soort wilt beschermen. Kan dat niet wat efficiënter worden ingedeeld? We staan als Nederland toch bekend om onze traditie van ruimtelijke ordening en zoneringen?

Dat zou een politieke keuze zijn. Een die er in wezen op neerkomt om bepaalde Natura 2000-gebieden op te offeren aan de stedelijke metropool die we nu eenmaal zijn, en bescherming van soorten elders plaats te laten vinden. Hetgeen overigens geen vrijbrief mag zijn om de boel in de Randstad maar eindeloos te vervuilen. Maar je zou in de Randstad meer kunnen overlaten aan de natuurlijke en voortschrijdende gang van innovaties als elektrisch rijden en andere ingrepen die een langere termijn nodig hebben dan de acute maatregelen die nu worden voorgesteld.

Schrappen van Natura 2000-gebieden

Maar kan dat wel, het schrappen of herindelen van Natura 2000-gebieden? Je hoort het veel: we hebben zeer ambitieus (overigens na op de vingers te zijn getikt door de EU wegens aanvankelijk te lang dralen) Natura 2000-gebieden aangewezen en gebiedsbeschrijvingen opgesteld (met de beruchte KDW’s  – Kritische DepositieWaarden). Kunnen we niet op die schreden terugkeren? Onmogelijk, zegt iedereen. Maar is dat wel zo? Noch Erisman, noch Jaspers gaan er op in.

Wie er echter wel op is ingegaan, is de minister van Landbouw, Natuur en Visserij (LNV). Op haar verzoek heeft Arcadis het rapport ‘Doorlichting Natura 2000’ geschreven (PDF: d.d. 25 september 2020). In het rapport wordt nadrukkelijk ingegaan op de mogelijkheden om Natura 2000-gebieden te schrappen, herindelen en/of het beschermingsniveau aan te passen. Conclusie: uiterst lastig, maar niet onmogelijk (mijn woorden). En dat dan in juridische zin. Want de politiek trekt zich niet altijd evenveel aan van juristen (zie de eerdergenoemde tegenwettelijke begrotingsoverschrijdingen door Franrijk en de huidige wensen ter zake van het land).

Verder is het schrappen van Natura 2000-gebieden ook niet zonder precedent. Zo zijn eerder de Natura 2000-gebieden Teeselinkven en Boddenbroek van de lijst gehaald. In de preciese onderbouwing van die schrapping heb ik mij niet verdiept. Maar duidelijk is in ieder geval dat schrapping niet per se een doodlopende weg is.

Natuur

Maar wat er ook zij van die mogelijkheden, en wat er ook zij van de populariteit van het boek van Jaspers: feit is dat stikstofdepositie een groot probleem is voor de natuur. Want we hebben het in dit verband nog maar enkel over Natura 2000 en de Habitatrichtlijn. Veel natuur bestaat echter ook buiten het Natura 2000 netwerk. Sterker, we beschikken in Nederland over een zogenaamde ‘Ecologische HoofdStructuur’. Dat heet tegenwoordig ‘Natuur Netwerk Nederland’. Dat bestaat deels uit natuur die geen onderdeel uitmaakt van Natura 2000. En ook de groene gebieden rond uw dorp of stad maken daar niet per se deel van uit. Toch daalt het teveel aan stikstof ook daar neer. Kortom: er is veel meer natuur dan Natura 2000 alleen. En voor die natuur moeten we ook zorgen. Ook als die natuur een soort van Central Park is.

Vragen en advies

Hebt u vragen over het recht? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.

Willem Brakenhoff