Deze week vernam ik een paar dingen die mij zeer aanspreken, zowel in mijn rol van motivationeel psycholoog als die van jurist. En eigenlijk zouden ze iedereen moeten aanspreken, in welke rol dan ook. Het eerste was een uitspraak van ene Barack Obama. Het tweede was iets dat ik las in het boek ‘Focus’ over chipmachinemaker ASML. In beide gevallen gaat het over een mentaliteit die we volgens mij op het moment erg goed kunnen gebruiken in Nederland. Zowel in de private als in de publieke sector. En vooral op die gebieden waar Nederland vast loopt: files, kabinetsformaties, woningbouw, vergunningverlening, duurzaamheidsprojecten, zorg, et cetera.

Obama

Het eerste was dit fragment van Barack Obama, en dan met name dat ene zinnetje: “Just learn how to get stuff done.”

Een van de grote probleemveroorzakers in Nederland is de overvloed aan regels. En dan met name procedurele regels. Het naleven van die regels is een doel op zich geworden. Er zijn legers aan managers, ambtenaren en andere bureau-medewerkers die de hele dag niks anders doen dan de zaken volgens procedure voort te laten sudderen. Zonder dat zij een duidelijk einddoel in zicht hebben bij de toepassing van die regels. Hun taak is volbracht wanneer ze een dossier naar een volgend stadium in een procedure hebben weten te brengen. Denk aan: adviesaanvragen uitzetten, toestemmingen vragen, zaken aanbrengen, dagvaarding uitbrengen, stukken indienen, etc. Als die taak is volbracht, ligt het dossier vervolgens weken tot maanden stil. Totdat een andere bureau-medewerker de zaak weer een zetje verder in de procedure geeft. Zonder dat ook maar iemand in die hele keten oog heeft voor datgene waar het om gaat: huizen bouwen, files oplossen, conflicten beslechten, een kabinet formeren, etc.

Het zijn juist die laatste concrete eindresutaten die Obama’s ‘stuff’ zijn, en waarvan hij zegt: zie het voor mekaar te krijgen!

ASML

Het tweede was iets dat ik in het boek ‘Focus’ van Marc Hijink las. Het boek gaat over chipmachinemaker ASML. Die chipmachines zijn razend complex. Ze bestaan uit honderdduizenden onderdelen, veelal per stuk vervaardigd door specialisten. De machines zijn ook voortdurend in ontwikkeling. Chips worden steeds kleiner en moeten tot op de nanometer nauwkeurig op zogenaamde wafers worden ingescand. Dat gebeurt met speciaal licht (‘extreme ultraviolet’). En het is allemaal zeer gevoelig: een molecuul methaan kan de boel al in de war gooien.

Je zou denken dat die machines in de fabrieken van ASML volledig worden uitontwikkeld en perfect moeten zijn voordat ze de deur uitgaan en bij chipmakers zoals Intel worden geplaatst. Maar niets van dat alles! Zo gauw ze een beetje functioneren en een spreekwoordelijke ‘6’ hebben gekregen van ASML, worden ze bij de chipmaker geplaatst. Die chipmaker wil namelijk zo snel mogelijk chips maken (‘get stuff done’), en als dat met een aanvankelijk halfslachtig uitontwikkelde machine kan, dan graag. Eenmaal bij de chipmaker geplaatst, wordt er verder geëngineerd en gesleuteld aan de machine. Een aantal medewerkers van ASML wordt als het ware met de machine meegeleverd, en werkt daar bij de chipmaker verder aan. Terwijl de machine intussen al volop chips aan het maken is (met aanvankelijk nog een fikse foutmarge).

Perfectionisme

En dat is natuurlijk ook iets waar we in Nederland tegenaan lopen: het geen fouten durven maken en geen risico’s durven nemen. En een neiging tot een verlammend perfectionisme. Iedereen spreekt elkaar aan op spelfouten, op niet lopende zinnen, op procedurele verwikkelingen en op relationele zaken. Maar getting stuff done, ho maar…

Juristen

Het spijt me om het te moeten zeggen als jurist, maar vaak zijn wij de grote spelbrekers. We zitten diep ingebed in alle organisaties, zowel publiek als privaat. En daar hebben we een grote vertragende invloed op de ‘core’ processen. Alles wat langs een jurist moet, wordt minimaal drie maal terug de organisatie in gestuurd. Op maatschappelijk niveau is het al helemaal erg. Dé grote vertragende factor in de woningbouw is juridisch van aard. Dat begint al ver voor het vergunningstraject, en gaat door tot jaren nadien, veelal met een uitspraak van een hoogste rechter na een jaar of vier a vijf procederen. De tijdspanne van plan tot oplevering bedraagt zomaar tien jaar. Als je ‘stuff’ gedaan wilt krijgen, kun je juristen dus maar beter vermijden. Maar ja, dat is niet altijd mogelijk.

ASML-mentaliteit

De vraag is daarom: kan die juristerij ook op een andere manier? Meer de ‘ASML-manier’? Juristen hebben naar hun aard een neiging tot perfectionisme. Althans, ze leggen op alle slakken zout, zoeken problemen waar ze niet zijn, muggenziften over punten en komma’s, gaan met een rode pen door je stukken en stappen voortdurend op de procedurele rem. Hoe kan dat anders?

Wel, feit is dat in het burgerlijk procesrecht veel deformaliseringsslagen zijn gemaakt. Niet alle fouten bij het dagvaarden worden bijvoorbeeld meer bestraft met nietigheid. En in het bestuursrecht hebben we sinds niet al te lange tijd de bestuurlijke lus. Dat zijn allemaal ingrepen in het recht die voortvloeien uit het inzicht dat de mens niet perfect is, dat fouten worden gemaakt en dat deze eenvoudig en voortvarend hersteld moeten kunnen worden.

Dat is een goed begin, maar dit zou veel verder kunnen worden gevoerd. Misschien zelfs wel zover dat juridische uitkomsten ook niet meer perfect hoeven te zijn. Oftewel: geef de overheid en de rechter meer ruimte om fouten te maken. Anders gezegd: laat deze instanties ‘ASML-producten’ afleveren. In ieder geval voor zover het het hoofdobject van een rechtszaak betreft. Zoals het bouwen bijvoorbeeld hoofdobject is van een vergunningprocedure. Een eventuele onrechtvaardigheid kan zich dan later oplossen over de band van schadevergoeding.

Dat zou bij woningbouw bijvoorbeeld kunnen betekenen dat bezwaar en beroep tegen het feitelijke bouwen enkel over de band van een voorzieningenprocedure gaat. De voorzieningenrechter bepaalt dan definitief of wel dan niet gebouwd mag worden. Indien later blijkt dat de voorzieningenrechter er naast zat, dient zich dat op te lossen door middel van een schadeclaim. Maar van sloop van het gerealiseerde gebouw mag het niet meer komen.

Het is maar een eerste wild idee. Maar het ASML-zaadje is ook nog maar net geplant bij me.

Vragen en advies

Hebt u vragen over het recht? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.

Willem Brakenhoff