Het zal weinigen zijn ontgaan dat Johan Remkes vorige week zijn rapport ‘Wat wel kan’ heeft uitgebracht. En dat hij daarvoor zowel van boeren als van natuurliefhebbers luid applaus heeft gekregen. Hetgeen sommigen nogal verbaasde omdat de boeren er in dat rapport niet veel beter vanaf kwamen dan het geval was voor dat rapport. Jesse Klaver en de Volkskrant veronderstelden daarom dat de boeren het wel niet gelezen zouden hebben, en dat daarvan maar zo snel mogelijk gebruik moest worden gemaakt door het als de wiedeweerga door het parlement te jassen. Hetgeen Remkes zelf nogal ontstemde. Want Klaver c.s. maakten hier in rap tempo kapot wat Remkes met veel moeite had opgebouwd. Remkes’ woede is terecht.

Respect

Wat aan de reacties van de boeren opviel, was dat ze vooral zeer content waren met het respect dat uit Remkes’ rapport sprak. Met het feit dat iemand hun belang afwoog en dat er nu eens niet met een beschuldigende vinger naar hen werd gewezen. Want dat was tot voor kort wel even anders. Al vrij kort na de PAS-uitspraken van de Raad van State in mei 2019 werd met verwijtende blikken naar de boeren gekeken door de media. Het was alsof de Raad van State als een soort van Sherlock Holmes had ontdekt dat zij al lange tijd het land op vreselijke wijze hadden verkracht en dat het nu aan het slachtoffer en de namens hen sprekende media was om met opgeheven vinger naar hen te wijzen en en masse ‘Shame on you!’ te roepen.

Hetgeen in het licht van de feiten natuurlijk volstrekt onjuist is. Wat er namelijk aan de hand is, is dat het denken over het boerenbedrijf en stikstofemissie simpelweg is veranderd. De boeren hebben het land en de lucht niet opzettelijk vernield, maar lopen tegen de grenzen van wat maatschappelijk (en neoliberalistisch?) ecologisch mogelijk is aan. Een grens waar vrijwel iedereen momenteel tegenaan loopt. Zie de fossiele brandstofuitstoters waar u dagelijks mee in de file staat. Zie de op bijstandsniveau levende kopers van plofkippenvlees. En zie de lui die ’s avonds voor de gezelligheid nog een blokje hout op het vuur gooien. Zijn dat allemaal ‘misdadigers’? Nee, natuurlijk niet. Ze lopen enkel aan tegen de grenzen van wat de aarde aan kan. En worden geconfronteerd met een verandering in het maatschappelijke denken over dit soort activiteiten.

Schuld

Maar de mens heeft altijd een schuldige nodig. Of op zijn minst iemand die een verwijt kan worden gemaakt. Het vaststellen van feiten en grenzen is niet voldoende. Er moet ook iemand op het schavot. Dat heet ook wel ‘scapegoating’. Vooral in de analytische psychologie zijn daar interessante werken over geschreven. Daarbij gaat het veelal over een algemene maatschappelijke schuld die op een enkele individu wordt afgeschoven. Het mechanisme is aldus dat een hele groep mensen (een maatschappij of een kleinere groep) onbewust meent schuld te hebben. En om daarmee te kunnen omgaan, en om die schuld te kunnen afwerpen, wordt een ‘scapegoat’ gevonden. Een slachtoffer waar alle schuld aan wordt verweten en dat vervolgens wordt vernietigd, welke vernietiging dan symbool staat voor de algemene reiniging van de gehele groep. Zie het lijdensverhaal van Jezus Christus, de vleesgeworden scapegoat.

(Wat dat betreft sluit ik niet uit dat Max Verstappen ondanks al zijn talent en kunde straks verwordt tot het symbool van het verwerpelijke rijden op fossiele brandstoffen. Dat zie je in sommige kringen nu al gebeuren.)

Maatschappelijke schuld heeft een symbool nodig. En in het geval van de boeren, is sprake van een maatschappelijke schuld die bestaat uit het streven naar oneindige groei tegen zo laag mogelijke kosten, het efficiency-denken, het schaalvergrotingsdenken, de onmenselijke omgang met dieren en de stank van geschroeid vlees die in je kleding zit na een avondje gezellig barbecuen.

Nee, de stikstofcrisis is de schuld van iedereen. En het is die erkenning die bij de boeren tot applaus heeft geleid. Want ook bij hen bestaat het besef dat het anders kan en anders moet. Maar je gaat dat loodzware blok schuld niet op hun schouders parkeren. Dat doe je niet. En zij pikken dat niet.

Klaver

Wat die erkenning betreft had Remkes het lek boven. Maar het is aan dovemans oren gericht bij Jesse Klaver. Klaver heeft een scapegoat nodig. Er moet iemand een belijdenis afleggen. Iemand moet zich verontschuldigen en diep buigen naar de hoofdaanklager van GroenLinks. Volgens het ‘geloof’ van Klaver kan er immers geen schade zijn zonder veroorzaker. Ook als de bliksem ergens inslaat, zal hij blijven zoeken naar iemand aan wie dat kan worden verweten. En als de oorzaak van schade ligt in een schuld van ons allen, zal hij nog zoeken naar die ene scapegoat die kan worden opgeofferd ten faveure van het witte blazoen van de rest, en vooral van hemzelf.

Deze mentaliteit hebben we de afgelopen periode kunnen meemaken. Waarbij we hebben gezien dat niemand zich vrijwillig en zomaar laat scapegoaten. De boeren pikten het niet. Niet zozeer de constatering dat er een grens zit aan de groei, maar wel het vingerwijzen. Klaver en de Volkskrant die niet konden volstaan met de mededeling dat de patiënt kanker heeft, maar daar per se aan moesten toevoegen dat de kanker de schuld van de patiënt zelf is. Remkes heeft die onrechtvaardigheid uit het maatschappelijk debat willen halen. Maar dat streven werd vrijwel direct ongedaan gemaakt door Klaver.

Volwassen

Het politieke bedrijf, en ook de wereld van het recht, is wat dat betreft een onvolwassen branche. Het kan niet zonder een schuldige in een wereld waarin die niet aanwijsbaar is. Het zoekt naar iemand om te verwijten dat er tegenwind is op de fiets. En het hanteert kinderachtige statistieken die stellen dat het niet zo kan zijn dat je en op de heenweg en op de terugweg wind tegen hebt. Iemand heeft de wind gedraaid! Iemand!

En wat al helemaal buiten het begripskader van schuldpredikers ligt, is het feit dat een hele maatschappelijke generatie zich op een immoreel pad heeft begeven. Dat veronderstelt immers voor een zeker aandeel eigen schuld. Hetgeen onverkropbaar is voor predikers.

Iets is altijd de schuld van iemand anders.

Remkes

De meest wijze lui zijn altijd de grijsaards. Wat dat betreft past Remkes deze rol goed. De grijsaard is in staat om in de meest verhitte omstandigheden te verkondigen dat niemand schuld heeft. Of dat wij allen schuldig zijn.

Laat Remkes een volgende keer maar weer opdraven!

Vragen en advies

Hebt u vragen over het natuurbeschermingsrecht? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.

Willem Brakenhoff