Wat hebben het recht en Cruijff met elkaar te maken? Wel, Lakoff! George Lakoff en Mark Johnson hebben ooit een boek geschreven getiteld ‘Metaphors we live by’. Zij stellen in dat boek dat de mens de wereld begrijpt door middel van metaforen. Ze schrijven: “The essence of metaphor is understanding and experiencing one kind of thing in terms of another”. En zo zien we dat bergen een soort van mensen zijn (‘de voet van een berg’), dat de wetenschap een gebouw is (‘de bouwstenen van een theorie’) en het recht, net als voetbal, ‘oorlog’.

Cruijff en Lakoff

Wat wij van Cruijff nooit begrepen, was dat hij het in 1974 zomaar uit handen heeft gegeven tijdens de WK-finale. Dat ie sindsdien niet eens meer heeft geprobeerd om wereldkampioen te worden. En dat ie na 1973 als voetballer nooit meer een aansprekende internationale prijs heeft gewonnen. Hij zat daar altijd maar wat aan te klooien in Barcelona. Als beste voetballer ter wereld.

Na het lezen van Lakoff snapten we het ineens. Cruijff heeft voetbal nooit als ‘oorlog’ gezien. Wedstrijden waren er niet om te winnen. Cruijff wilde spelen. Voetballen. Bezig zijn. Doen wat ie leuk vond. Winnen was voor hem pure bijvangst.

Oftewel: Cruijff had met betrekking tot voetbal een volstrekt ander metaforisch beeld dan de meeste mensen hebben. Voetbal is geen oorlog maar een plezierige bezigheid. Een waar ie toevallig zeer goed in was. Of misschien moeten we wel zeggen: hij was er zo goed in omdat ie anders tegen het spel aankeek. Onnavolgbaar ben je immers alleen maar in relatie tot de verwachtingen (en onbewuste metaforische bril) van een ander.

Recht

Kennelijk kun je op verschillende manieren tegen een spel aankijken. Of tegen een instituut. Neem het recht. Lakoff heeft het daar ook over in zijn boek. Of althans, hij heeft het over ‘arguments’.

Met betrekking tot ‘arguments’ (discussies, of breder getrokken: rechtszaken) hanteert bijna iedereen een oorlogsmetafoor. Of ‘toernooimetafoor’. Een rechtszaak kun je ‘winnen’ of ‘verliezen’. Er is een ‘aanvaller’ (eisende partij) en er is een ‘verdediger’ (de gedaagde). Er is een scheidsrechter. En er is een ‘uitslag’. Die komt nadat alle ‘partijen’ hun ‘stellingen’ hebben mogen ‘innemen’. Er is een ‘uitdaging’ (een dagvaarding), gevolgd door een ‘verweer’. Et cetera.

Onbewust gebruik van metaforen

Metaforen zijn ingesleten in een cultuur. Ze zijn zo gangbaar geworden dat ze onbewust worden gebruikt. Ze worden de bril waardoor je de werkelijkheid bekijkt. Terwijl je niet meer door hebt dat je een bril op hebt. Er worden nauwelijks vragen over gesteld.

Zoals Lakoff met betrekking tot ‘arguments’ opmerkt: “Our conventional ways of talking about arguments presuppose a metaphor we are hardly ever conscious of. The metaphor is not merely in the words we use – it is in our very concept of an argument.”

Terwijl, zo schrijft hij verder, we een discussie ook zouden kunnen zien als een ‘dans’. Vul zelf maar in hoe je dat zou kunnen zien. De dagvaarding als een verzoek. ‘Wilt u met mij dansen?’

Soorten advocaten

Zijn er onder advocaten ook ‘Cruijffs’?

De beroepsgroep lijkt voor een deel personen aan te trekken die afgaan op de oorlogsmetafoor. De ruziezoekers, uitdagers, de lui met de strijdbare en serieuze blik, met het juiste wedstrijdtenue (brilletje, scheiding in het haar, stropdas, duur pak) en die spreken in termen als ‘knippen en scheren’, ‘alles uit de kast halen’ en ‘aanpakken’.

Er zijn er binnen de advocatuur echter ook die al enigszins buiten deze metafoor treden. De advocaten die het recht zien als iets dat op zichzelf waarde heeft. De lui die het recht zelf interessant vinden. Die niet zozeer bezig zijn met winnen of verliezen, of met uiterlijk vertoon, maar die puur voor de inhoud gaan. Dat zijn de advocaten die met verrassingen kunnen komen. De advocaten die ineens beseffen: waarom zou je een strafschop eigenlijk meteen op doel schieten?

Recht als…

Maar we kunnen ook nóg weer anders naar het recht kijken.

Het is het je uitschrijven van het advocatentableau en ervoor proberen te zorgen dat kwesties tussen ‘partijen’ op een andere manier worden opgelost dan door een slagveld in te richten. Buiten rechtbanken, advocaten en dagvaardingen. We gebruiken andere metaforen. En we leggen de wereld uit in andere termen. Zien haar door een andere metaforische bril. Een geschil of ruzie is geen gevecht, toernooi of oorlog. Het is een communicatieprobleem. Of een psychologische aangelegenheid (waarbij zaken als trots, ego, e.d. spelen). Of een economische aangelegenheid. Iets waarover onderhandeld moet worden in plaats van geprocedeerd. Niet een juridisch schaakbord maar op een economisch schaakbord. Om maar een metafoor te gebruiken… En voor sommigen (met teveel tijd) kan een rechtszaak ook een spel zijn, of een tijdverdrijf.

Het inzicht in het bestaan van metaforen, en de vrijheid die dat geeft om andere te gebruiken, leidt tot een andere blik op de beslechting van geschillen. Wellicht een efficiëntere. En een met minder maatschappelijke nadelen.

Minister Dekker

De (bezuinigings)problematiek in de sociale advocatuur is bijvoorbeeld voor een groot deel te herleiden tot het gebruiken van de verkeerde metaforen. Immers: natuurlijk is rechtspleging duur en natuurlijk zal er altijd gezeur zijn over de kosten van rechtsbijstand. Wat wil je met al die spelregels over zetten en tegenzetten, strijden in twee instanties en de bewerkelijkheid die dat alles met zich meebrengt. Daar gaat – pak um beet – 10% extra budget richting sociale advocatuur niks aan veranderen.

Wat wel zal uitmaken, is om de problematiek in (o.a.) het jeugdrecht, het strafrecht en overig (sociaal) recht op een andere manier te benaderen. In andere metaforen. Metaforen waarbij er geen sprake meer is van aanvallen en verweren, van beschuldigen en veroordeling, en van een immer aanwezige scheidsrechter.

Want met name de aanwezigheid van een rechter – een soort van vader- of moederfiguur die de verdeelde partijen vermanend toespreekt – is toch een blijk van de onvolwassenheid van de metaforen die we op dit moment bezigen in het recht.

Vragen en advies

Hebt u vragen over buitengerechtelijke oplossingsmethoden? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.