Als counsellor bemiddelen wij regelmatig bij bezwaren tegen bouwprojecten. Daarbij kan het er soms hard aan toe gaan. Er staat voor de betrokkenen immers veel op het spel. Voor de bouwer ligt dat belang wat eenduidiger dan voor de bezwaarden. De bouwer wil namelijk gewoonweg bouwen en/of centen verdienen. Bij de bezwaarden kan een heel register aan emoties spelen. Natuurlijk spelen ook daar de centen. Maar uit ons eigen onderzoek blijkt dat er ook rechtvaardigheidsgevoelens spelen, identiteitskwesties en … angst. Angst voor een onbekende toekomst. Wat dat laatste betreft maakten we onlangs een mooi voorbeeld mee. Iets waar de praktijk mogelijk iets van kan leren.

Het ‘toepassen’ van rechtvaardigheid

Over het belang van rechtvaardige processen bij het wegnemen van weerstand tegen overheidsbesluiten, en het vergaren van draagvlak vóór die besluiten, is al veel gezegd en geschreven. Degenen die erover gaan – juristen – benadrukken daarbij altijd de zogenaamde procedurele rechtvaardigheid. En dat is terecht, want uit onderzoek blijkt dat een eerlijk verlopen proces ook vaak de verliezende partij tevreden stelt. Het heeft te maken met respect, serieus genomen worden en een luisterend oor aantreffen.

De erkenning van het rechtvaardigheidsbelang heeft geleid tot een waslijst aan rechtsmiddelen voor mogelijke tegenstanders van overheidsbesluiten. We kennen de inspraak, de zienswijzen, de bezwaren, het beroep, het administratief beroep en het hoger beroep. En straks, als de nieuwe Omgevingswet er eenmaal is, dan beschikken we daarnaast ook nog eens over participatie als formeel erkend middel.

Het is zoals gezegd allemaal bedoeld om weerstand weg te nemen en draagvlak te genereren. Wat dat betreft zou je kunnen spreken over het ‘toepassen van rechtvaardigheid’ als instrument om dit te bereiken. Rechtvaardigheid als middel. Het doet wat af aan de ‘heilige’ connotatie van het fenomeen, maar het werkt. Rechtvaardigheid werkt.

Maar het werkt niet genoeg. Het algemeen beschikbaar stellen van rechtsmiddelen blijkt een grote aantrekkingskracht te hebben. Zulks onder het mom van ‘ik mag in beroep, en dus gá ik in beroep!’ (en varianten op dat thema). Bovendien is het allemaal weinig specifiek. Juristen maken niet of nauwelijks onderscheid tussen de diverse aanleidingen tot het instellen van een rechtsmiddel. Het interesseert de rechter immers niets waarom iemand in beroep gaat. Of die aanleiding nou frustratie is, autoriteitsprobleem, angst voor het onbekende, woede, verdriet of het gevoel niet serieus genomen te worden: de rechter gaat eraan voorbij. Voor dat soort zaken is hij er niet. Hij toetst enkel de rechtsgronden, en qua ontvankelijkheid doet het er ook niet of nauwelijks toe.

En dus blijven bepaalde weerstandsprocessen onbenoemd en onbehandeld in het kader van het eerlijke proces. Terwijl die processen wel degelijk van belang zijn bij de omvang van weerstand en draagvlak.

Identiteit

Een van die processen is bijvoorbeeld identiteit. Dat is een fenomeen dat tegenwoordig veel besproken wordt. Niet voor niets. Want identiteit hoort bij een mens zoals zijn lichaam en zijn afkomst bij hem horen. Iedere schending ervan doet daadwerkelijk pijn.

Met betrekking tot de woonomgeving van mensen wordt wel gesproken over ‘place identity’. De identiteit van een persoon blijkt nauw samen te hangen met zijn directe woonomgeving. Die woonomgeving is als het ware een verlengstuk van zijn lichaam. En in die zin zou je een ingreep in de omgeving (bijvoorbeeld door sloop en bouw) kunnen vergelijken met een operatie aan het lichaam. En zoals die laatste ingreep tot weerstand, of zelfs afschuw, leidt, zo is dat ook het geval bij de ingreep in de directe leefomgeving.

Dat zijn processen die je niet ondervangt met een eerlijk proces. En dat is dan ook weerstand die je daarmee niet wegneemt.

Men kan zich afvragen hoe je die weerstand dan wel wegneemt. Maar wellicht is dat de verkeerde vraag. De eerste vraag moet immers zijn of degene die ingrijpt (de bouwer) zich afdoende rekenschap heeft gegeven van dit identiteitsgevoel bij de omwonende. Zoals ook een chirurg zich bewust is van het feit dat zijn patient bepaalde emoties heeft bij de ingreep.

Net zoals bij de medische ingreep hoeft dat niet te betekenen dat de ingreep niet door mag gaan. Maar in het contact tussen bouwer en omwonende helpt het simpelweg om te weten wat er gaande is bij die laatste. Dat zal resulteren in respect en in betere communicatie. En daarmee haal je veel weerstand weg. En, wie weet, leidt het hier en daar nog tot een bepaalde ontwerpoplossing.

Angst

Dan het punt waarover we het in de inleiding hadden: angst. Dat maakten wij onlangs mee.

Niet alle bouwers zijn grote en professionele aannemersbedrijven. En in dit geval hadden we te maken met een particulier die iets wilde maken en vooral geen ruzie wilde met zijn buren. Die buren hadden echter bezwaar ingediend tegen zijn project. En de initiatiefnemer lag daar wakker van. Gedoe met financiering, en bovendien geen zin in ruzie met de buren.

Na de indiening van het bezwaar kwam er een bemiddeling tot stand. Wij waren daarbij de conflict-counsellor. De initiatiefnemer en de buren waren beiden aanwezig. En de eerste kwam op het lumineuze idee om zich te verplaatsen in zijn buren en vanuit hun woonsituatie aanzichten en doorzichten te schetsen op tekeningen die hij aan betrokkenen gaf. Daaruit bleek voor deze buren exact hoe het nieuwe gebouw er vanuit hun situatie uit zou komen te zien. Inclusief zichtlijnen, zicht op bomen en geparkeerde auto’s.

De initiatiefnemer lichtte het een en ander uitgebreid toe aan zijn buren. En deze buren spraken op een gegeven moment de verlichtende woorden: “Oh, wij dachten dat het er heel anders uit zou gaan zien, afgaande op de bouwtekeningen. Maar als we het zo zien…”

Kortom, bezwaar van tafel. In een uiterst gemoedelijke setting.

De initiatiefnemer deed het allemaal volgens het boekje. Zonder loze beloftes te doen en op een oprechte manier. Het probleem – of eigenlijk: psychologische proces – dat hij pareerde, was het fenomeen waarbij mensen onbekende situaties altijd volgens een worst case scenario invullen. De mens is voor niets banger dan voor het Grote Onbekende. En abstracte bouwtekeningen mogen voor een aannemer of architect gesneden koek zijn, voor anderen zijn deze dat niet. Door toekomstige en nog niet bestaande situaties inzichtelijk te maken voor mensen, kun je die angst wegnemen. Men kan het monster ineens recht in de ogen aankijken. En, voor zover het monster desondanks lelijk blijkt te zijn, kan men zich in ieder geval gewennen aan de situatie. Als eenmaal bekend is wat ergens gaat komen, kan een gewenningsproces aanvangen en concreet worden.

Leerzaam

Het blijkt een leerzaam punt te zijn bij de omgang met weerstand tegen bouwprojecten: De toekomstige situatie moet zo concreet mogelijk worden verbeeld. Eerder schreven we al dat zoiets zou kunnen door middel van 3D-technologie. Maar al naar gelang de stand van de techniek zijn vele manieren van verbeelding mogelijk.

Een ander leerzaam punt is dat het in geval van conflictueuze situaties goed is om je te verdiepen in de psychologische processen van de andere partij. Spelen er zaken op het vlak van rechtvaardigheid? Respect, niet serieus genomen worden, over iemand heen walsen, etc. Dat soort zaken is gemakkelijk weg te nemen. Of identiteit: beseffen de betrokkenen bij het bouwinitiatief dat er wordt ingegrepen in iemands directe omgeving? Wordt daarmee respectvol omgegaan? Of stapt er een ‘starchitect’ uit een dure BMW die geen tijd heeft om met de buren te praten omdat ie straks het vliegtuig naar een ander project in China moet halen? Of een Randstedeling die een nieuwerwetse drol in Drenthe wil leggen?

Wat dat laatste betreft, is het wellicht goed om het volgende op te merken: weerstand is niet iets dat inherent aan weerspannige personen is. Weerstand is daarentegen iets dat wordt opgewekt. Wat dat betreft is het direct ook iets dat je voor kunt zijn. Bijvoorbeeld door je rekenschap te geven van de psychologische processen die het kunnen ‘triggeren’.

Vragen en advies

Hebt u vragen over onze activiteiten op het gebied van conflict-counselling? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.