Dat de psychologie als wetenschap onder vuur ligt, is geen nieuws meer. Al jaren stromen berichten binnen dat beroemde psychologische wetenschappelijke ‘ontdekkingen’ niet meer aangetroffen worden als experimenten worden herhaald. Vandaar de term ‘replicatiecrisis’. De crisis dringt nu ook door op het gebied van de psychologische toepassingen. Een interessante ontwikkeling, ook voor degenen die binnen een ander vakgebied gebruik maken van de psychologie (zoals economen, marketeers, conflictbemiddelaars).

Replicatiecrisis

De replicatiecrisis in de psychologie mag inmiddels bekend worden verondersteld. Om een voorbeeld te geven: wereldberoemd is het experiment dat heeft geleid tot het zogenaamde ‘lach-effect’. Het is het experiment van Fritz Strack waarbij proefpersonen een pen tussen hun boven- en ondergebit namen. Door dat te doen neemt je mond de vorm aan van een glimlach. Strack vond dat proefpersonen die dat deden zich ook daadwerkelijk vrolijker voelden.

Het experiment heeft geleid tot het elementaire psychologische inzicht dat lichaamshouding effect heeft op emoties. Oftewel: voel je je triest, krul dan je mondhoeken omhoog en je voelt je ineens een stuk beter!

Zo zijn er nog veel meer psychologische inzichten onderuit gegaan. Inzichten die raken aan de basis van het psycho-wetenschappelijke mensbeeld.

Toepassingscrisis

Waar het bij de replicatiecrisis gaat om elementaire inzichten die onderuit gaan, gaat het bij de ‘toepassingscrisis’ om psychologisch handwerk dat ter discussie komt te staan.

Neem het boek ‘Het misverstand psychotherapie’ van Flip Jan van Oenen. Van Oenen schrijft dat psychotherapie al decennia lang een zelfde bescheiden effect heeft op de cliënt. Ondanks dat de psychologie gedurende die decennia voortdurend nieuwe therapieën heeft ontwikkeld, is daar nooit enige verbetering in gekomen. Het maakt ook nauwelijks uit welke therapie wordt toegepast. En voor zover er effecten waren, is al die tijd onduidelijk gebleven waar die aan toe te schrijven zijn. Placebo? Hoop? Tijdsverloop? Therapie? Therapeut? Men weet het niet.

Maar ook het zogenaamde, hippe en moderne ‘nudgen’ ligt ineens onder vuur. Zie dit artikel van Jesse Frederik in De Correspondent. Nudgen is zoiets als ‘zetjes geven’. Mensen een zetje in de goede richting geven. Een schouderduwtje. Niet al te dwingend. Gezonde keuzes gemakkelijker maken dan ongezonde. De frikandellen in de bedrijfskantine minder prominent presenteren dan de slablaadjes. Nudgen is hip en happening. Maar het blijkt allemaal nauwelijks te werken. Of soms werkt het even maar verdwijnt het effect na een korte tijd.

Wat leren we hieruit?

Wetenschappelijke inzichten kunnen niet worden herhaald, en blijken daardoor niet langer bewezen. En ook het psychologische handwerk blijkt geen vooruitgang te boeken. Wat moeten we met deze vaststelling?

Wel, in de eerste plaats moeten we vaststellen dat de psychologie niet de enige ‘alfa’ wetenschap is die onder vuur ligt qua basis inzichten en toepassingen. Voor de economie geldt hetzelfde. Crises kunnen niet voorspeld worden. En monetaire ingrepen ontstijgen het experimentele niveau niet. Wat zal er gebeuren als we de rente een puntje bijstellen?

In de tweede plaats blijkt er een groot probleem te bestaan met betrekking tot de scoringsdrift van wetenschappers. Die leidt ertoe dat vooral positieve effecten gepubliceerd worden in de belangrijkste gremia. Wil je een beetje naam maken als wetenschapper, dan moet je een ‘effect’ aantonen. En door een beetje te draaien aan bepaalde statistische knoppen kun je zomaar een effect aantonen. Dat hele ego- en faamgebeuren moet de wetenschap uit. Wat is eigenlijk de naam van die persoon die heeft aangetoond dat het inzicht van het glimlach-experiment niet klopt?

In de derde plaats moet worden vastgesteld dat de crisis in de psychologie niet de wetenschappelijke methode treft. Het is immers de wetenschappelijke methode die de inzichten onderuit heeft gehaald.

Methode

Dat laatste lijkt de belangrijkste les. De wetenschappelijke methode blijft overeind waar inzichten sneuvelen. Sterker, inzichten sneuvelen door de methode. En dat is ook precies waarom een studie in de psychologie of economie meer dan ooit een goede investering is. Juist in die gebieden blijkt de waarde van de wetenschappelijke methode.

Het zou wat dat betreft goed zijn als ook in de praktijk minder vanuit inzichten wordt gehandeld, en meer vanuit de wetenschappelijke methode. Oftewel: blijf te allen tijde kijken naar wat in jouw geval werkt.

Vragen en advies

Hebt u vragen over psychologie en recht? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.