Er is veel gezegd en geschreven over de Shell-zaak die deze week in het nieuws was. Shell is door de Nederlandse rechtbank veroordeeld om voor 2030 de CO2-emissies te reduceren met 45%. Voor zover wij begrijpen, was Shell daar geeneens al te onthutst over. Het bedrijf beseft zelf de urgentie van CO2-reductie ook wel. Voor haar zal eerder van belang zijn dat waar zij toe verplicht wordt, haar concurrenten ook verplicht worden. Dus rol die Nederlandse jurisprudentie maar uit over de wereld. Vele malen interessanter is dat de rechter heeft gezegd dat mensenrechten ook kunnen gelden tussen mensen (en bedrijven), en niet enkel gelden tussen staten en mensen.

Shell-uitspraak

De Shell-uitspraak ging over de ‘onrechtmatige daad’. Die rechtsfiguur is geregeld in artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek (‘BW’). Het luidt als volgt:

“1. Hij die jegens een ander een onrechtmatige daad pleegt, welke hem kan worden toegerekend, is verplicht de schade die de ander dientengevolge lijdt, te vergoeden.
2. Als onrechtmatige daad worden aangemerkt een inbreuk op een recht en een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, een en ander behoudens de aanwezigheid van een rechtvaardigingsgrond.
3. Een onrechtmatige daad kan aan de dader worden toegerekend, indien zij te wijten is aan zijn schuld of aan een oorzaak welke krachtens de wet of de in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt.”

Dit artikel is het beroemdste en beruchtste artikel uit het recht. De hele rechtenstudie gaat het erover. En daarna, in het professionele leven, ook. En in wezen zou de gehele Nederlandse wetgeving kunnen worden vervangen door dit ene artikel. Het is namelijk een evenknie van de immer en overal geldende regel: doe een ander geen schade.

Haken en ogen

Nou leidt deze eenvoudige wetbepaling nog wel eens tot discussie. Want wat is een ‘inbreuk op een recht’? Wat is ‘handelen in strijd met een wettelijke plicht’? En wat ‘betaamt’ er eigenlijk ‘in het maatschappelijk verkeer’? Daar zijn miljoenen pagina’s aan jurisprudentie over geschreven.

Waar het allemaal op neerkomt, is wat ‘hoort’. En daar komen de mensenrechten in het plaatje.

Mensenrechten

De mensenrechten zijn op diverse plaatsen geregeld. O.a. in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Maar ook in regels van de Verenigde Naties. Sterker, ze zijn er in alle soorten en gedaanten. Zo wordt in de Shell-uitspraak gesproken over ‘soft law’ van de VN.

Maar wat daar ook van zij, uitgangspunt bij dit soort mensenrechten was dat ze altijd gelden tussen staten en mensen. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de Tweede Wereldoorlog, tijdens welke staten inbreuk hebben gemaakt op mensenrechten. Mensen moesten rechten krijgen tegenover staten: niet martelen, een eerlijk proces en vrijheid van meningsuiting.

De Shell-uitspraak maakt echter duidelijk dat de mensenrechten een breder bereik hebben. En dat blijkt uit de volgende overweging van de rechtbank in die zaak:

“4.4.1    De reductieverplichting van RDS vloeit voort uit de in artikel 6:162 BW neergelegde ongeschreven zorgvuldigheidsnorm, die inhoudt dat handelen in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt onrechtmatig is. Uit deze norm vloeit voort dat RDS bij het vaststellen van het concernbeleid voor de Shell-groep de in het maatschappelijk verkeer vereiste zorgvuldigheid in acht dient te nemen. Bij de invulling van de ongeschreven zorgvuldigheidsnorm komt het aan op een beoordeling van alle omstandigheden van het geval.

4.4.2. De rechtbank betrekt in de invulling van de ongeschreven zorgvuldigheidsnorm: (…) (4.) het recht op leven en een ongestoord gezinsleven van de Nederlandse ingezetenen en de inwoners van het Waddengebied, (5.) de UN Guiding Principles, (…) (12.) de verantwoordelijkheid van staten en de samenleving, (…)”

Daarna overweegt de rechtbank:

“4.4.9 Milieudefensie c.s. beroept zich op het recht op leven en het recht op een ongestoord gezinsleven van de Nederlandse ingezetenen en de inwoners van het Waddengebied. Deze in de artikelen 2 en 8 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en de artikelen 6 en 17 Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR) verankerde mensenrechten (hierna ook tezamen: ‘de mensenrechten’) gelden in de relatie tussen staten en burgers. Milieudefensie c.s. kan tegenover RDS geen direct beroep doen op deze mensenrechten. Vanwege het fundamentele belang van de mensenrechten en daarin belichaamde waarden voor de samenleving als geheel, kunnen de mensenrechten echter wel een rol spelen in de verhouding tussen Milieudefensie c.s. en RDS. De rechtbank verdisconteert de mensenrechten en de daarin belichaamde waarden daarom in de invulling van de ongeschreven zorgvuldigheidsnorm.”

Kortom, de rechtbank meent dat over de band van de zorgvuldigheidsnorm uit art. 6:162 BW de mensenrechten (en andere genoemde internationaalrechtelijke regels) van toepassing zijn tussen mensen (bedrijven en personen). Er kwam geen staat aan te pas in de Shell-zaak.

Mensenrechten tussen mensen en bedrijven

En dat is een groot gewin. Want wij leven op dit moment in tijden van megabedrijven die niet zelden een jaarlijkse omzet hebben die groter is dan het inkomen van kleine landen. Denk aan de Apples, Googles en Facebooks van deze wereld.

In het geval van deze grote IT-bedrijven gaat het weliswaar niet om CO2-uitstoot, maar bestaat wel de kans dat andere mensenrechten aan de orde zijn. Zeker bij platforms als Facebook kan dan worden gedacht aan het recht op vrije meningsuiting, het recht op vereniging en – wellicht – een mensenrecht om ‘vergeten’ te worden.

De Shell-uitspraak maakt duidelijk dat mensen onderling een (indirect) beroep kunnen doen op rechten die zijn vastgelegd in het EVRM en in andere principiële verdragen tussen staten.

Vragen en advies

Hebt u vragen over het recht? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.